De opmars van FC Union Berlin heeft het beeld van voetbalstad Berlijn een tikje veranderd de laatste jaren: plots werd het voor voetballiefhebbers uit heel Europa een hype om één keer het klassieke ‘Stadion an der Alten Försterei’ te bezoeken.

Het alternatieve, punk-achtige imago van de aanhang droeg daar nadrukkelijk aan bij. De sfeer bij Union is gemoedelijk en meeslepend tegelijk, de supporters hebben een unieke band met de spelers en hun club, en juist bij Union ligt de bijzondere geschiedenis van Berlijn voor het oprapen.

De club speelde decennialang in de competitie van de voormalige DDR, achter het IJzeren Gordijn, en trok ook toen al een bont gezelschap van veelal linksgeoriënteerde supporters, als natuurlijke tegenhanger van de gehate Stasi- en hooliganclub BFC Dynamo. De fans van Union durfden zich al die jaren stilzwijgend te verzetten tegen het DDR-regime: iets wat nog altijd bijdraagt aan de populariteit van de club.

Val en wederopstanding

Na de val van de Muur in 1989 zakte de club niettemin snel ver weg in de voetbalpiramide van het Duitse voetbal. Het worstelde met grote financiële problemen, en had diverse reddingsacties nodig om in leven te blijven, maar stapje voor stapje klom Union weer omhoog, tot in de subtop van de Bundesliga aan toe.

De clubcultuur deed de rest. Trouw supporter Nina Hagen nam in de jaren 90 een speciale clubhymne op die nog altijd uit volle borst wordt meegezongen. Wereldberoemd werd later ook het jaarlijkse Weihnachtssingen in het stadion: de traditie van supporters om samen kerstliedjes te zingen op het veld. En prachtig is nog altijd de oude Försterei vlak bij het stadion, een traditioneel boswachtershuis, mooi gelegen in het aangrenzende bos.

Maar ondanks de grote populariteit van Union is Berlijn nooit echt een typische voetbalstad geweest. Geen enkele hoofdstad in Europa kende zo weinig voetbalsuccessen als deze: ook het wat grotere, maar veel minder geliefde Hertha BSC heeft een weinig verheffende erelijst.

De legerclub Vorwärts Berlin, een grootmacht uit de jaren 60 en 70, verdween in zijn geheel na een verbanning. Tasmania Berlin, Blau-Weiss en Tennis Borussia Berlin zijn leuke clubjes voor de stadionswaffelaars onder ons, maar grote successen vierden ze niet bepaald. Afgezien van soms een korte opleving ontworstelden ze zich zelden uit de obscure krochten van het Duitse voetbal.

Een logische verklaring zit hem misschien in de ongekende culturele veelzijdigheid van Berlijn, en in een bevolking die qua samenstelling uit alle delen van Duitsland, en zelfs uit heel Europa komt. Heel veel ‘Berliners’ hebben een favoriete club uit hun geboortegebied. Bij gebrek aan één sterke stadsclub ontbreekt bovendien een bindende factor om tienduizenden voetballiefhebbers tegelijk te binden, iets wat bijvoorbeeld Paris Saint-Germain (ook Parijs is geen typische voetbalstad) de laatste decennia wél voor elkaar kreeg.

De bouw van de Muur in 1961 hielp ook niet mee: de stad zelf, maar ook de talloze voetbalclubs en competities raakten vanaf de jaren 60 volledig ontwricht. De beste spelers van Duitsland gingen dan ook liever in het Westen spelen, waar de meeste clubs wél tamelijk stabiel bleven.

Groots en meeslepend

Toch ontbreekt het Berlijn niet bepaald aan voetbalhistorie. Alleen het Olympiastadion waar Hertha BSC al jaren speelt, en waar Union geregeld zijn Europese wedstrijden afwerkte, is een monumentale plek. Het werd gebouwd voor de beruchte ‘Nazi-Spelen’ van 1936 en zou die geschiedenis nooit meer helemaal van zich afschudden, maar de bijzondere architectuur van het bouwwerk is een absolute ‘must-see’.

De vlak oplopende ovalen tribunes, de galerij van ranke pilaren rondom, het pas later toegevoegde imposante dak, de grote betonnen trappen achter het doel: aan alles zie je dat Hitler indruk wilde maken met de bouw van juist dit enorme stadion. Oorspronkelijk pasten er 100.000 mensen in, tegenwoordig een kleine 75.000: geen wonder dat een club als Hertha BSC de tribunes onmogelijk vol krijgt.

Het Olympiastadion ligt in een enorm park aan de uiterste westkant van Berlijn, ver weg van de toeristische attracties en de hipste wijken van de stad. Maar juist op wedstrijddagen voel je de grootsheid van juist dit podium, zeker wanneer het vol zit. De WK-finale van 2006, de EK-finale van 2024: het Olympiastadion is niet slechts een kille bak met een dubieuze historie. Alles voelt hier op dit soort speciale dagen groots en meeslepend.

Dat gevoel krijg je in Berlijn wel vaker, trouwens. De hoofdstad van Duitsland kan iets overweldigends hebben, met zijn meeslepende mix van oud en nieuw, met zijn fascinerende culturele diversiteit en zijn unieke geschiedenis, met zijn voortdurende drang naar vernieuwing en ontwikkeling ook. Zoals Londen de minst ‘Engelse’ stad is van Engeland, zo voelt Berlijn bovenal kosmopolitisch, oneindig ver verwijderd van klassiek-Duitse steden zoals Keulen of Aken.

Je zou wel gek zijn om je hier alléén blind te staren op het voetbal. In het voormalige Oost-Berlijn is het uitgaansleven fenomenaal, en huur vooral een fiets om deze uitgestrekte stad echt goed te ontdekken. De voetbalstadions vind je vooral aan de rand van de stad, minder in het centum, en anders dan in Dortmund of Gelsenkirchen vind je lang niet overal verwijzingen naar de populairste sport van Duitsland.

Daarvoor moet je vooral in de directe omgeving van de – toch wel – talrijke clubs zijn. In de wijk Lichtenberg bijvoorbeeld, van het fijne SV Lichtenberg 47 en zijn Hans Zoschke-stadion, een sympathiek clubje in het oosten van Berlijn. Het charmante stadionnetje is vernoemd naar oud-speler en atleet Hans Zoschke, een anti-communist en verzetsstrijder die in 1944 vermoord werd door de Nazi’s. Ook bijzonder: het stadion ligt pal naast het voormalige hoofdkantoor van de Stasi, de staatspolitie van de voormalige DDR.

Zo liggen de verhalen overal voor het oprapen in Berlijn. Veel clubs werden na de Tweede Wereldoorlog heropgericht, andere clubs zoals Union en Lichtenberg speelden jarenlang in het geïsoleerde Oost-Berlijn, en kenden dientengevolge een grillige geschiedenis. BFC Dynamo is domweg berucht door zijn zeer nauwe Stasi-banden, die de club tal van landstitels opleverde ten tijde van de DDR. Maar ook door zijn hooliganproblematiek in de decennia daarna: naar het stadion bij het huidige Sportforum Hohenschönhausen ga je niet bepaald voor de gezelligheid.

Contrasten

Dat doe je wel in de vele hippe, kleurrijke wijken van Berlijn, die feitelijk een soort dorpjes op zichzelf zijn, vaak met hun eigen identiteit en uitstraling. Naar Charlottenburg ga je voor de winkels, naar Friedrichshain voor de technoclubs, naar Prenzlauer Berg voor de marktjes, naar Neukölln voor de hipsters en naar Kreuzberg voor de geschiedenis van de stad, compleet met Checkpoint Charlie.

Het duurt even voordat je Berlijn helemaal doorgrondt en doorziet: de contrasten zijn enorm, er is zóveel te zien en te ontdekken dat je er tureluurs van zou kunnen worden. Of je nu van mode houdt of van muziek, van unieke horecaconcepten of van architectuur: Berlijn ligt steevast mijlenver voor op de rest van Duitsland. Tegelijk kan het er ook rauw zijn: rijk en arm leven er kriskras door elkaar.

Ook het Berlijnse voetbal moet je eerst doorgronden voordat je het ‘voelt’: hooguit Union heeft al op het eerste gezicht een grote aaibaarheidsfactor. Hertha BSC heeft een kil en wat elitair imago, en ondanks wat kleine successen aan het begin van deze eeuw, werd de club nooit omarmd door heel Berlijn. Maar het voordeel is aan deze stad: je bent er nooit alléén voor het voetbal.

Wie zich in Berlijn verveelt, moet bij vlug zichzelf te rade gaan. Vermoedelijk bent u moe van het leven.

Dit verhaal verscheen eerder in 'SANTOS #26: Jetzt geht's los' - onze ode aan het Duitse voetbal. Die kun je nog altijd hier bestellen!