St. George’s Hall, dinsdag

De Britse vlag hangt halfstok bij St. George’s Hall. Het enorme, neoklassieke concertgebouw is vandaag speciaal in een rode gloed van licht gezet, onmiskenbaar de kleuren van Liverpool Football Club.

Wie vanuit het grote treinstation Lime Street de stad in wandelt, ontkomt er onmogelijk aan: het is vandaag 15 april. De dag van de jaarlijkse herdenkingsdag van Hillsborough, nu precies 36 jaar geleden. Niet alleen een stadionramp van ongekende omvang, ook het grootste justitiële en politieke schandaal uit de moderne Britse geschiedenis.

‘Hillsborough’ is overal in de stad. Op een groot ledbord aan de gevel van het St. John’s winkelcentrum, met ‘Justice for the 97 – Never Forgotten’ erop. Op de lichtkranten van de stadsbussen die het getal ‘97’ dragen. Bij de straatstalletjes in het centrum, waar speldjes en T-shirts worden verkocht in zowel rood als blauw.

De Hillsborough-ramp is in Liverpool geen tragedie van de ene voetbalclub of de andere. Het is hier de ramp van iedereen, van iedere Scouser, van iedereen die de diepere laag en het verhaal kent van dit onvoorstelbare onrecht.

Om exact 15.06 uur houden vele honderden, duizenden mensen een minuut stilte bij de Town Hall van Liverpool. Op exact dat tijdstip werd in 1989 de halve FA Cup-finale stilgelegd tussen Liverpool en Nottingham Forest, gespeeld op Hillsborough in Sheffield, een drama waarbij uiteindelijk 97 mensen de dood zouden vinden.

“They picked on the wrong city – and they picked on the wrong mums”, zei Everton-voorzitter Bill Kenwright in 2013, in zijn speech bij de jaarlijkse herdenking van de ramp op Anfield.

Het zou een officieuze strijdkreet worden in de nasleep van Hillsborough, die meer dan twee decennia zou duren: jullie kozen de verkeerde vijand. De Britse politie en de overheid, die meteen na de wedstrijd een duister complot optuigden om de Liverpool-fans de schuld te kunnen geven van de tragedie, vergisten zich in de ongekende veerkracht en vechtlust van de Liverpudlians.

‘The wrong mums’ waar Kenwright het in zijn toespraak over had, waren de moeders die ruim twintig jaar lang vochten om de waarheid boven tafel te krijgen, onder wie de grote boegbeelden Anne Williams en Margareth Aspinall.

Onvermoeibaar streden zij met de families voor rechtvaardigheid, dwars tegen alle leugens en machinaties van de Britse overheid in. Het is geen toeval dat dit zich allemaal juist in Liverpool afspeelde, een stad met een diep historisch wantrouwen tegen de Britse instanties en het koningshuis, waarover verderop in dit stuk meer.

“Mijn toekomst komt later wel, eerst moet alle focus op de Hillsborough-herdenking”, heeft Liverpool-aanvoerder Virgil van Dijk een paar dagen eerder nog gezegd. Op de ochtend van 15 april legt de Nederlandse verdediger een krans bij het Hillsborough-monument op Anfield, samen met zijn manager Arne Slot.

“Om deze club echt te begrijpen, moet je de impact en de verhalen van Hillsborough kennen”, zegt Paul Dunderdale, ooggetuige en overlevende van de ramp. De 61-jarige seizoenkaarthouder verloor op 15 april 1989 zijn zwager en boezemvriend Graham Roberts.

Zelf wist hij ternauwernood te ontsnappen, geholpen door medesupporters die hem omhoog tilden naar het hoger gelegen tribunevak aan Leppings Lane in Sheffield.

“De ramp is er nog iedere dag”, zegt Dunderdale. “Niet alleen voor mij, dat geldt voor duizenden mensen in Liverpool. De club heeft dat altijd onderkend en gerespecteerd. Het getal ‘97’ staat niet voor niets in de kraag van het shirt, ieder jaar. Kenny Dalglish, de manager van destijds, bezocht alle begrafenissen van de slachtoffers. Allemaal. Liverpool is een door en door socialistische stad. Spelers en managers die dat niet begrijpen of aanvoelen, passen hier niet. We kijken hier naar elkaar om. De geschiedenis biedt ons geen andere keus.”

Albert Dock, maandag

Die geschiedenis kun je bijna aanraken aan de oevers van de Mersey. Het zogenoemde Waterfront van Liverpool is schitterend opgeknapt in de laatste jaren, compleet met een prachtig modern stadsmuseum, kunstgalerieën en stijlvol opgeknapte docks, waar je heerlijk kunt slenteren, eten en winkelen.

De historie van havenstad Liverpool is hier overal zichtbaar. Ooit was dit de op een na belangrijkste haven van het grote Britse rijk, strategisch perfect gelegen ten opzichte van de Atlantische Oceaan. Tot diep in de negentiende eeuw gold Liverpool daardoor als een rijke, welvarende stad, die leefde van de bloeiende import en export.

Een stad die honderdduizenden Ierse immigranten aantrok, leidend tot een heel eigen cultuur, taal en bevolking: het Scouse en de Scousers, een term die verwijst naar een ouderwets aardappelgerecht. Toen al een rauw volkje van harde werkers, van onaangepaste types, althans zo zagen ze dat vaak in andere delen van Engeland.

Maar vanaf de Eerste Wereldoorlog trad het verval in. De haven verloor zijn waarde toen het internationale Britse rijk langzaam werd ontmanteld. Daarna werd Liverpool zwaar geraakt door de Blitz in de Tweede Wereldoorlog – en stap voor stap veranderde Merseyside in achtergesteld gebied. Tot de jaren zestig ging het nog redelijk, het tijdperk van The Beatles en Merseybeat, daarna raakte Liverpool steeds verder achterop

Scousers werden in de rest van Engeland synoniem voor tuig met een grote bek, rebelse types waar je maar beter uit de buurt kon blijven. Waar Liverpool in zijn hoogtijdagen een internationale stad was met bijna letterlijk de wereld aan zijn voeten, raakte het steeds meer geïsoleerd en naar binnen gekeerd. Werkloosheid, criminaliteit en armoede sloegen ongenadig toe.

In 1981 leidde dat tot hevige rellen in de wijk Toxteth, waarbij inwoners zich massaal tegen de politie keerden. De onrust sloeg al snel over naar andere Britse steden, als direct gevolg van de grote financiële crisis in die jaren. Margaret Thatcher en haar regering grepen keihard in en pasten specifiek op Liverpool een nooit vertoonde tactiek toe: die van ‘managerial decline’. Doelbewuste verloedering.

Volgens Thatcher kon Liverpool maar beter strategisch en economisch worden afgeknepen. Het geld van de Britse overheid kon in de ogen van de ‘Iron Lady’ maar beter in ‘de meer veelbelovende gebieden’ en steden worden gepompt, zoals de West Midlands, Londen en het noordoosten. Het ‘scum’ in Liverpool, daar kwam het op neer, was volgens Thatcher toch niet meer te redden.

Een paar jaar later volgde het Heizel-drama in Brussel, volgens de conservatieve premier het bewijs dat alle voetbalsupporters losgeslagen hooligans waren – en die uit Liverpool al helemaal. Een frame dat onmiskenbaar zijn impact had op ‘Hillsborough’ een paar jaar later. Eenvoudig kon de politie alle schuld afschuiven op de supporters van Liverpool, die – in tegenstelling tot een deel van de aanhang bij de ramp in Brussel in 1985 – geen enkele blaam trof.

Tezamen vormt het een cynische geschiedenis, die niet los valt te zien van de stad zoals die nu is, maar ook niet van die van Liverpool FC. De voetbalclub kende juist in de jaren 70 en 80 zijn absolute gloriejaren, haaks op de donkere tijden die de stad toen doormaakte. Het won de ene landstitel en Europa Cup na de andere.

Tegen een decor van armoede en uitzichtloosheid werd juist Anfield een toevluchtsoord, een stadion en een voetbalelftal waar de Scousers nog oneindig trots op konden zijn. Het leidde ertoe dat Liverpool en de rest van Engeland steeds meer tegenover elkaar kwamen te staan. Van alle topclubs in de huidige Premier League is Liverpool in Engeland zelf misschien wel het minst geliefd.

Dat is geheel wederzijds: Scousers hebben heel weinig op met nationale trots. Toen Queen Elizabeth in 2022 overleed, rouwde daar in Liverpool amper iemand om. Bij wedstrijden van het nationale elftal of bij bekerfinales wordt het God Save the King in Liverpool vrijwel nooit meegezongen, sterker nog: uitgejouwd.

“Ik beschouw mezelf als een heel vredelievende man”, zegt Hillsborough-overlevende Dunderdale. “Maar wij Liverpudlians zijn van nature anti-establishment, we koesteren altijd achterdocht tegenover de macht – en daar hebben we heel goede redenen voor. Een conservatieve Tory-burgemeester in Liverpool? Ondenkbaar. Het is simpel: als zij niet voor ons zorgen, dan zorgen wij wel voor elkaar.”

Meer lezen? Dit is een deel van het langere verhaal dat is verschenen in SANTOS #30: Lang Leve Liverpool. Ons dubbeldikke Liverpool-nummer bestel je hier!